تفاوت دیه زن و مرد

از دیگر مباحث چالشی که در حوزه حقوق بشر همواره مورد بحث بوده است بحث تفاوت دیه زن و مرد است . بحث تفاوت حقوق زن و مرد یک مبحث جنجالی در حقوق بشر است که همیشه مورد بحث بین موافقان و مخالفان بسیاری بوده است. در این خصوص این سوال همیشه مطرح میشود که چرا دیه زن نصف دیه مرد است؟ چرا به زن نصف مرد ارث میرسد؟ چرا شهادت دو زن برابر شهات یک مرد اعتبار دارد؟ چرا زنها حق طلاق ندارند؟ و مواردی از این دست... مهمترین بحثی که وجود دارد تفاوت بین دیه ، ارث و شهادت زن و مرد است. در این رابطه برخی مواضع و تعدادی از دلایل موافقان و مخالفان بررسی خواهد شد.

برای محاسبه دقیق مقدار دیه روز می توانید از محاسبه گر دیه سایت حسابرس استفاده کنید.

تفاوت دیه و شهادت بین زن و مرد:

توسط مخالفان سوال شده است که به چه دلیل گفته میشود دو شاهد زن در مقابل یک شاهد مرد ارزش دارد؟ ایا دلیل این تفاوت این است که عقل زن نیمی از عقل مرد است. موافقان در دفاع می‌گویند اصلا موضوع عقل نیست زیرا از نظر شریعت ارزش انسانها به عقلشان نیست به چرا که دیه فرد مجنون با فرد عاقل در اسلام برابر است اگر دین اسلام میخواست روی عقل ارزشی بگذارد باید دیه دیوانه را برابر صفر قرار میداد. وقتی برابری در اینجا وجود دارد پس اصلا از جایگاه عقلی بحث مطرح نمی شود لذا علت این تفاوت هیجانات و عواطفی است که بانوان با آن درگیر هستند. در مورد تفاوت شهادت زنان و مردان و نظرات موافقان و مخالفان آن در جلسه آینده بیشتر بحث خواهد شد.

تفاوت دیه و ارث بین زنان و مردان (آیه شریفه 178 سوره بقره )(آیه شریفه 92 سوره نساء)

بحث اول» نظر موافقان تفاوت دیه زن و مرد 

موافقان می گویند از از نظر اقتصادی فقدان مرد لطمه جدی‌تری وارد می کند.
موافقان تفاوت دیه بین زن و مرد میگویند تفاوت دیه بخاطر ارزش زن و مرد نیست و نگاه صرفا اقتصادی به این موضوع را داریم . زیرا مرد باید نفقه همسر و فرزندان خود را بدهید و وقتی یک مرد از بین می رود در واقع نان آور آن خانواده از بین می‌رود ولی وقتی یک زن از بین می رود عملا چنین وظایفی بر دوش او نیست. شاید گفته شود برخی از زنها نان آور خانواده هستند ولی قانون و شرع چنین وظیفه‌ای بر دوش او نگذاشته است. در واقع این باعث می‌شود وقتی مردی از بین می‌رود بار مالی که بر دوش خانواده گذاشته می‌شود خیلی بیشتر باشد. 

در بحث ارث نیز گفته می‌شود بار مالی بر دوش مردان بیشتر از زنان است ، یک مرد آنچه از ارث می‌گیرد برای خودش نیست بلکه خرج چندین نفر را تامین می کند ولی در مورد زنان آنچه از ارث می‌گیرند تماماً متعلق به خودشان است اگر هم برای کسی خرج می‌کند وظیفه‌ای از طرف شریعت و قانون بر عهده وی گذاشته نشده است. 

مخالفان در اینجا می‌گویند اکنون زنان هم در حال کار ، استقلال و حتی تامین نفقه خانواده است ولی موافقان می‌گویند چگونه است که وقتی از مهریه صحبت می شود این گفته نمیشود که زنان قوی و مستقل هستند؟ لذا زنان را شایسته دریافت تمام مهریه می‌دانید. بنابراین اگر حرف از استقلال زنان است در بحث مهریه نیز باید بر اساس این دیدگاه ، مهریه را می توان اجحاف به مردان تلقی نمود. با این وجود حتی اگر چنین دیدگاهی را بپذیریم ظلم بالسویه عدل است.

نکته» ممکن است مخالفان بگویند که اگر زنی مجرد باشد مهریه ای به او نخواهد رسید پس این موضوع باز هم ظلم است در اینجا موافقان پاسخ می‌دهند که از نظر اسلام ما زن و مرد مجرد نداریم زیرا به طور کلی یا زنان و مردان ازدواج کرده‌اند یا ازدواج خواهند نمود یعنی مجرد بودن تعریف نشده است بنابراین پسر 6 ساله هم وقتی ارث دریافت می‌کند به این معنی است که این پول برای زن و فرزند آینده اوست و به طورکلی یا الان متاهل هستی یا متاهل خواهی شد.

بحث دوم» موافقان به ادله فقهی استناد می‌کنند که باید چنین تفاوتی وجود داشته باشد.

نکته» این عقیده وجود دارد که دین اسلام به ویژه مذهب شیعه پویا است. تبدیل کردن یک حکم فقهی به زمان و مکان خاص به اصطلاح اجتهاد گفته می‌شود لذا در جاهایی که اجتهاد بتواند موضوعی را حل کند معمولا به مقتضیات زمان توجه می‌شود (به عنوان در مورد موضوع رجم) ولی در جاهایی که متنی در کتب دینی و فقهی ما وجود داشته باشد که نسبت به موضوع خاصی حکم کرده باشد در واقع گفته می‌شود که نصی وجود دارد. نظر به اینکه اجتهاد در مقابل نص ، باطل است لذا در جاهایی که نص وجود دارد اجتهاد ساکت است. به عنوان مثال در مورد تعدد زوجات ما نص داریم که آیه 3 سوره نساء و آیه 129سوره نساء هستند یا در مورد تفاوت دیه زن و مرد نص قرآن در آیه 178 سوره بقره را داریم. جاهایی میتوان اجتهاد نمود که روایات موجود و انتقال دهنده آن قابل تردید باشد یا روایت و متن فقهی قابل تفسیر باشد ولی هرگز نمیتوان در مورد حکمی که از آیه قرآن نشأت گرفته باشد اجتهاد نمود.
نکته» چنانچه حکومتی احکام اصولی اسلام را مانند قصاص را عوض کند دیگر آن حکومت اسلامی نیست بنابراین تا زمانی که حکومتی اسلامی است جاری شدن قوانین اسلام در آن امری طبیعی و منطقی است. 

بحث سوم» تفاوت وظائف زنان و مردان

موافقان در مورد تفاوت وظائف زنان و مردان صحبت کرده‌اند. به این معنی که اگر چه برای مرد دو برابر زن دیه مقرر شده است ولی در قبال آن ده برابر وظائف اقتصادی بیشتری بر دوش مرد گذاشته شده است بنابراین منطقی است که با توجه به تفاوت در وظائف اقتصادی ، دیه آنها هم باید با هم متفاوت باشد. ضمناً در قبل از دین اسلام کلا هیچ زنی ارث دریافت نمی‌نمود و این اسلام است که این صفر را حداقل به نیمی از مرد ارتقاء داد.

بحث چهارم» موافقان میگویند عدالت را باید در مجموع نهادهای شرعی در نظر گرفت.وقتی میگوئید دیه زن و مرد برابر نیست نباید یک موضوع خاص را بیرون بکشید و در آن موضوع خاص چالش ایجاد کنید ، اگر می‌خواهید ببینید در مجموع عدالت بین زن و مرد وجود دارد کل نهادها را باید مورد بررسی قرار دهید ، به این معنی که خداوند امتیازات بیشتری برای آقایان قائل میشود و در جاهایی مزیت بیشتری برای زنان در نظر می‌گیرد بنا براین در مجموع این عدالت برقرار می‌شود. به عنوان مثال اگرچه ارث زن نصف مرد است ولی برای زنان مهریه و اجرت المثل وجود دارد که به نفع زنان است چه بسا در حال حاضر ارزش مهریه از دیه بسیار بیشتر است.

نکته» اجرت المثل یعنی به عنوان مثال زن در ازای کاری که در خانه همسر انجام داده است میتواند اجرت دریافت نماید.

نکته» نهاد دیگری هم هست به نام "عاقله" که کاملا بر علیه مردان و کاملا به نفع زنان است. بحث عاقله می‌گوید وقتی یک کودک یا یک دیوانه شخصی را می‌کشد یا جنایتی را وارد می‌کند کسی که مسئول پرداخت دیه آن شخص است عاقله کودک است. عاقله یک کودک یعنی بستگان مذکر یک کودک. به عنوان مثال کودکی مرتکب جنایتی شده است که پدر ندارد ، جد پدری ندارد و سایر بستگان مذکری که باید دیه پرداخت کند را نیز ندارد ، چنانچه این کودک پسر پسر عمویی در خارج از کشور داشته باشد لازم است که دیه را پرداخت کند حتی اگر ارتباطی با کودک یا خانواده وی نداشته باشد یا اینکه حتی او را ندیده باشد یا نداند که چنین بستگانی دارد. در اینجا قانون به هیچ عنوان با مادر و بستگان مادری وی کاری ندارد. ماده 292 ق م ا مصوب 1392 / 464 تا 475 ق م ا مصوب 1392

نکته» همچنین در جنایت خطای محض نیز عاقله مسئولیت دارد  که ماده 293 ق م ا  به آن پرداخته است.

بحث پنجم» موافقان می‌گویند دو برابر شدن دیه مرد امتیازی برای زنان است

موافقان می‌گویند دو برابر شدن دیه مرد امتیازی برای زنان است زیرا پس از فوت مرد سهم بیشتری به همسر و بازماندگان وی می‌رسد در صورتی که در صورت فوت زن سهم بسیار کمتری به شوهرش خواهد رسید. در پاسخ به این استدلال مخالفان این موضوع می گویند افراد لزوما صاحب همسر نیستند در ثانی در مورد تفاوت دیه جنین زن و مرد و دیه عضو نیز این موضوع فاقد موضوعیت است چرا که در مورد دیه عضو صاحب دیه خود شخص مجنی علیه است و در این حالت زن نصف مرد دیه می گیرد. 

نکته» دیه کامل زن نصف دیه مرد است. دیه اعضای زن با اعضای مرد برابر است تا زمانی که به یک سوم نرسیده است. مثلا فرض کنید دیه 10 میلیون تومان است و 10 انگشت به اندازه یک دیه کامل است بنابراین هر انگشت یک میلیون تومان دیه دارد. یک سوم 10 انگشت تقریبا معادل سه انگشت کامل و یک بند انگشت می‌شود. قانون میگوید برای انگشتان اول ، دوم و سوم دیه زن و مرد برابر است و جمعاً معادل سه میلیون تومان می‌شود ولی وقتی از یک سوم خارج می‌شود یعنی انگشت چهارم هم اضافه میشود آنگاه دیه چهار انگشت زن نصف میگردد که در این مثال دیه 4 انگشت مرد چهار میلیون تومان میشود ولی دیه 4 انگشت زن معادل نصف مرد یعنی دو میلیون تومان می‌شود.

بحث ششم» موافقان میگویند دیه اعضای زن و مرد تا کمتر از یک سوم برابر است

موافقان میگویند دیه اعضای زن و مرد تا کمتر از یک سوم برابر است در واقع از ابتدا به دنبال تفاوت ارزشی زنان و مردان نبودیم زیرا اگر برای زن ارزش کمتری قائل بودیم دیه اعضای زیر یک سوم را هم نصف منظور می‌کردیم در حالی که در زیر یک سوم زن و مرد کاملا برابرند. ماده 560 ق م ا مصوب 1392

بحث هفتم» موافقان میگویند اسلام از لحاظ عقلی بین زن و مرد تفاوتی قائل نشده است

 موافقان میگویند اسلام از لحاظ عقلی بین زن و مرد تفاوتی قائل نشده است زیرا دیه عاقل و دیوانه با هم برابر است و از نظر اسلام عقل ملاک ارزشگذاری نیست. بلکه صرفا از باب وظایف اقتصادی  و نقش اقتصادی مرد این تفاوت ایجاد شده است.

نکته» اگر دیوانه عاقلی را بکشد قصاص ندارد زیرا مسئولیت کیفری بر او شامل نمی‌شود ، اگر عاقلی هم دیوانه‌ای را بکشد قصاص ندارد زیرا در این رابطه حکم دینی وجود دارد.