عوامل مانع مسئولیت کیفری - جنون (جزای عمومی)

عوامل مانع مسئولیت کیفری: 

1. جنون 

2. خواب و بیهوشی

3. مستی 

4. اکراه 

5. اضطرار(این مورد بین اساتید رشته حقوق اختلافی است)

6. اشتباه 

7. نابالغ

جنون ماده، 292،  149، 150 ق م ا/ 202، ماده 13 ق آدک 

جنون یکی از عوامل مانع مسئولیت کیفری است که در ماده 149 ق م ا مورد اشاره قرار گرفته است شخص مجنون حتی اگر جرمی انجام بدهد چون خودش قابل مجازات نیست و رفتارش اگر چه جرم است ولی مجازات ندارد. چون از نظر شخصیتی ویژگی ای داره که عموما او را قابل سرزنش نیست ما می دانیم شخصی قابل مجازات است که بداند رفتاری جرم است(یا برای او مقدور باشد که علم حاصل کند) و با اراده خود آن رفتار را انجام دهد. مجنون اصلا علم به جرم بودن ندارد از طرفی اراده ای به ارتکاب جرم هم ندارد.

جنون چیست ؟ ماده 149 قانون مجازات اسلامی 

اختلال روانی که شخص فاقد اراده و قدرت تشخیص شود جنون نامیده می شود و شخص مجنون فاقد مسئولیت کیفری است  ما در لفظ جنون دایمی و جنون ادواری داریم جنون ادواری به کسی می گویند که به طور دائم وضعیت جنون ندارد بلکه در بعضی از زمان ها در وضعیت روانی سالم به سر می برد در مورد این شخص هر زمان که در وضعیت جنون قرار بگیرد مشمول شرایط جنون می شود در غیر این صورت مانند شخص عاقل با او برخورد می شود.

« ماده 150- هرگاه مرتکب جرم در حين ارتکاب، مجنون باشد يا در جرائم موجب تعزير پس از وقوع جرم مبتلا به جنون شود چنانچه جنون و حالت خطرناک مجنون با جلب نظر متخصص، ثابت و آزاد بودن وي مخل نظم و امنيت عمومي باشد به دستور دادستان تا رفع حالت خطرناک در محل مناسب نگهداري مي‌شود.

شخص نگهداري شده يا خويشاوندان او مي‌توانند در دادگاه به اين دستور اعتراض کنند كه در اين صورت، دادگاه با حضور معترض، موضوع را با جلب نظر کارشناس در جلسه اداري رسيدگي مي‌كند و با تشخيص رفع حالت خطرناک در مورد خاتمه اقدام تأميني و در غيراين صورت در تأييد دستور دادستان، حكم صادر مي‌كند. اين حکم قطعي است ولي شخص نگهداري شده يا خويشاوندان وي، هرگاه علائم بهبود را مشاهده کردند حق اعتراض به اين حکم را دارند.

اين امر مانع از آن نيست که هرگاه بنا به تشخيص متخصص بيماري‌هاي رواني، مرتكب، درمان شده باشد برحسب پيشنهاد مدير محل نگهداري او دادستان دستور خاتمه اقدام تأميني را صادر کند.

تبصره1- هرگاه مرتكب يكي از جرائم موجب حد پس از صدور حکم قطعي دچار جنون شود حد ساقط نمي‌شود. در صورت عارض شدن جنون قبل از صدور حكم قطعي در حدودي که جنبه حق اللهي دارد تعقيب و محاكمه تا زمان افاقه به تأخير مي‌افتد. نسبت به مجازات‌هايي كه جنبه حق الناسي دارد مانند قصاص و ديه و همچنين ضرر و زيان ناشي از جرم، جنون مانع از تعقيب و رسيدگي نيست.

تبصره2- قوه قضائيه موظف است مراكز اقدام تأميني را در هر حوزه قضائي براي نگهداري افراد موضوع اين ماده تدارك ببيند. تا زمان شروع به كار اين اماكن، قسمتي از مراكز روان درماني بهزيستي يا بيمارستاني موجود به اين افراد اختصاص داده مي‌شود.

جنون را در سه وضعیت ممکن است : 

1. در حین ارتکاب جرم ماده 149،150 ق م ا

2. بعد از ارتکاب جرم و قبل از صدور حکم قطعی

3. بعد از ارتکاب جرم و بعد از صدور حکم قطعی

1- جنون در حین ارتکاب جرم 

جنون در حین ارتکاب جرم موجب می شود که ما اساسا نتوانیم تحقیق کنیم و منجر به صدور قرار موقوفی تعقیب می شود  ماده 13 ادک  در واقع جرم محقق شده است ولی در مورد مجنون امکان رسیدگی نیست و قرار موقوفی تعقیب نسبت به مجنون صادر می شود.  ولی اگر احیانا معاونی داشته باشد نسبت به او رسیدگی انجام می شود  زیرا فقط مجنون است که قابل مجازات نیست ولی بقیه قابل مجازات هستند . در ضمن فقط امکان مجازات شدن ندارد، ولی نسبت به دیه و ضمان مالی (مسئولیت مدنی) تاثیری ندارد و در ارتکاب جنایت عاقله او باید دیه پرداخت کند و در سایر خسارات اگر احیانا مالی داشته باشد از مال او پرداخت می شود. م 292 ق م ا  همچنین اگر مجرم  حالت خطرناکی داشته باشد در بیمارستان مربوط به بیماران روانی نگهداری می شود. م 150 ق م ا 

2- جنون بعد از ارتکاب جرم و قبل از صدور حکم قطعی  م 13 ادک                                         

در این وضعیت مرتکب در زمان ارتکاب جرم روان سالم داشته پس هم جرم محقق شده است و هم مجرم قابل مجازات است  در واقع مرتکب بعد از وقوع جرم مجنون شده است ، جرم واقع شده است ولی چون نمی توانیم عملا از مجنون تحقیق کنیم رسیدگی و تحقیق از مجرم  تا زمان بهبود او به تعویق می افتد (سایر اقدامات تحقیقی مثل استماع شهادت شهود و تحقیق از مطلعین و...... ادامه خواهد داشت)  با این حال اگر جرایم حق الناسی(قصاص، دیه و ضررو زیان ناشی ازجرم ) باشد و مدارک جرم به نوعی باشد که حتی در فرض افاقه(بهبودی) هم نتواند دفاع کند به ولی یا سرپرست مجنون می گویند ظرف 5 روز وکیل انتخاب کنید که رسیدگی ادامه بدهیم. 

3- بعد از ارتکاب جرم و بعد از صدور حکم قطعی(تبصره 1 ماده 150 ق م ا )

مجازات جرایم حدی اجرا می شود. اکثرا مجازات بدنی هستند مثل اعدام شلاق قطع عضو و .......

مجازات قصاص هم اجرا می شود.

مجازات تعزیری طبق ماده 503 قانون آیین دادرسی کیفری : اجرا نمی شود به جز مجازات مالی و حبس در واقع مجازات مالی و حبس حتی اگر مرتکب مجنون شود باید انجام شود فقط در مورد حبس، مرتکب در مکان مناسب برای بیماران روانی نگهداری می شود که جز ایام محکومیت او به حساب می آید.