حکم یا اجازه قانون - عوامل موجه کننده جرم

تقسیم بندی عوامل موجه کننده جرم:

1. 1اضطرار

2. حکم قانون

3. امر آمر قانونی

4. عملیات پزشکی

5. عملیات ورزشی 

6. دفاع مشروع

این تقسیم بندی اختلافی است و مورد توافق حقوق دانان نیست.  از جمله اضطرار ، به این معنی که بعضی حقوقدانان اضطرار را موجه کننده جرم و بعضی دیگر اضطرار را رافع مسئولیت کیفری می‌دانند.

یکی دیگر از عوامل موجه کننده جرم حکم یا اجازه قانون است. حکم و اجازه در قانون دو تعریف متفاوت دارد:

1-حکم قانون:

م 583 ق م ا بخش تعزیرات/ ماده 580 ق م ا بخش تعزیرات/ 

 بعضی مواقع قانونگذار دستور میدهد رفتاری را که جرم است باید انجام بدهید ، مثلا این کار نه تنها جرم نیست بلکه مباح است . مثلا یک پزشک موظف است اسرار بیمار را حفظ کند (ماده 648 ق م ا ت) و در صورت افشا مرتکب جرم شده است ولی در بعضی مواقع قانون دستور میدهد که اسرار بیمار باید افشا شود مثلا زمانی که فردی بیماری آمیزشی جدی دارد. در اینجا پزشک اگر به وزارت بهداشت اطلاع ندهد و اگر افشا نکند مرتکب جرم شده است.(ماده 3 قانون طرز جلوگیری از بیماری های آمیزشی و بیماری های واگیر دار مصوب 11 خرداد 1320)

نکته» افشای اسرار افراد عادی مثلا باجناق طبق قانون جرم نیست.

2-اجازه:

اجازه در قانون حالتی است که قانونگذار امر نمیکند که این کار را انجام بدهد بلکه اجازه و اختیار می‌دهد. مثلا تنبیه و کتک کاری جرم است ولی به عنوان مثال قانونگذار اختیار داده است که والدین میتوانند فرزندانشان را طی شرایطی تنبیه بدنی نمایند . در اینجا اگر والدین با رعایت شرایط تنبیه بدنی کنند جرم نیست. مهمترین مصداق آن تنبیه کودکان و مجانین است.

تنبیه کودکان و مجانین (ماده 158 ق م ا )

این تنبیه شرایطی دارد ، باید 3 شرط محقق شود و باید دقیقا همانهایی باشد که قانونگذار گفته است:

افراد تنبیه کننده: والدین (پدر و مادر ) ، اولیا قانونی (جد پدری و وصی منصوب از آنان) م 1188 قانون مدنی، سرپرستان قانونی(قانون حمایت از کودکاان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب 10 مهر 1392 )

پدر و مادر وظیفه حضانت دارند. این دو موضوع میتواند به عهده دو نفر جدا باشد. تا وقتی که والدین باشد موضوع تنبیه از جد پدری ساقط است . بعد از پدر و مادر جد پدری اجازه تنبیه دارد و بعد از آن وصی منصوب یعنی کسی که بعد از جد پدری وظیفه نگهداری امور مالی فرزند با این شخص باشد. مثلا اینکار به عهده همسایه گذاشته باشد. سرپرستان قانونی نیزیعنی پدرخوانده و مادر خوانده ، مثلا کسانی که کودکی را از پرورشگاه تحویل میگیرند.

نکته» بحث حضانت و ولایت دو موضوع از هم جدا هستند. حضانت یعنی نگهداری و ولایت اداره کردن امور مالی و ازدواج است. ولایت بعد از پدر به عهده جد پدری است.

نکته» هر کسی غیر از افراد فوق تنبیه کنند مرتکب جرم ضرب و شتم شده‌اند. مثلا ناظم ، معلم ، برادر ، خواهر ، عمو ، دایی ، ...

افرادتنبیه شوند : دختر و پسر نابالغ  یعنی دختر زیر 9 سال و پسر زیر 15 سال (ماده 147 ق م ا )  و مجانین (ماده 149 ق م ا )

حدود تنبیه: قانونگذار گفته دو ملاک باید باشد : الف- زدن بخاطر تادیب یا محافظت ، ب- نوع تنبیه در حد عرفی و شرعی باشد

نکته» بحث عرف جای مناقشه است زیرا در بعضی مناطق عرف تنبیه بسیار شدید است لذا قانونگذار شرع را نیز به آن اضافه کرده اند.

نکته » آیت الله صانعی 5 تا 6 ضربه را مجاز نموده اند به شرطی که ضربه منجر به زخم شدن و تغییر رنگ پوست نشود .

نکته» این موضوع که تنبیه به قصد تادیب باشد جای تامل دارد چون تمام والدین معتقدند که برای تنبه فرزند را تنبیه می‌کنند ولی ممکن است که این کار برای عقده گشایی انجام بدهند.

جمع بندی:

 الف- حکم قانونی: قانونگذار برخی از رفتارها را علیرغم اینکه در شرایط عادی جرم است در گاهی اوقات جرم تلقی نمی‌کند.

ب- اجازه قانون : تفاوت آن با حکم قانون این بود که قانون دستوری بر انجام رفتاری نداده ولی اجازه رفتار مجرمانه را داده.

نکته» ما دوبخش در قانون مجازات اسلامی داریم : قانون مجازات اسلامی و قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات.